Znalazłeś zabytek archeologiczny ?
Zgłoś go IN SITU!
Słowem wstępu.
Był rok jak pamiętam 2015, wtedy też zorganizowałem znów na własną rękę kolejną akcję „Pogotowia archeologicznego”
Czyli jak wcześniej zająłem się organizowaniem na bardzo dużą skalę akcji ratowania różnych, bardzo wartościowych dla historii i nauki zabytków (w tym zabytków archeologicznych) odnajdowanych w różny sposób na terenie całego kraju.
Przedsięwzięcie, kilkukrotnie wcześniej przyniosło niesamowite efekty, stąd pomysł na kolejną odsłonę, tym razem poprzez otwarcie bloga i próbę dotarcia do nowej grupy odbiorców.
Cel – aby w ręce naukowców trafiły cenne zabytki, ale przede wszystkim w oparciu o jedną, istotną regułę – zawierając w opisie dokładne miejsce znalezienia, ze wskazaniem dołka w którym zostały odkryte włącznie.
(O moich wieloletnich działaniach, wraz z opisem najciekawszych z nich napiszę zapewne nieco więcej w niedalekiej przyszłości).
Wracając do 2015 roku i lat wcześniejszych, warto wspomnieć ile sił poświęciłem aby przybliżyć jak ważny dla poznania historii i kontekstu zabytku jest sam dołek, oraz jak ważnym jest w wielu przypadkach pozostawienie obiektu bez podejmowania. Należy również podkreślić, że w wypadku znacznej ilości sytuacji ratowaniem nie jest wyciąganie czy podejmowanie zabytku, ponieważ narusza to możliwość pełnego zbadania jego otoczenia.
Wspominając to co działo się wtedy – muszę zaznaczyć iż do głowy przyszedł pomysł aby napisać tekst i zacząć wysyłać go do znajomych, oraz osób od których chciałbym pozyskać dane przedmioty czy informacje… Ba! Napisać i opublikować go na moim blogu!
Tak też się stało, powstał poniższy tekst i właśnie dziś prezentuję go Wam w właściwie nienaruszonej formie. Niech jest taki, jakim został stworzony.
Musicie również wiedzieć, iż dzięki niemu wielu naukowców w całym kraju miało co robić, po znaczącej serii zgłoszonych znalezisk, skarbów czy cmentarzysk i miejsc pochówków (za co serdecznie dziękuję tym, którzy tekst ten przeczytali, poświęcili swój czas i zrozumieli potrzebę zgłoszenia mi swoich odkryć i znalezisk, dzięki czemu doszło do dużej liczby badań, nowych odkryć, a tym samym co ważne – wzbogacenia historii nie tylko tej lokalnej, dzięki temu powstało nieco publikacji naukowych, jak się z czasem okazało – ku ogromnej radości samych odkrywców).
( Pasjonaci pomagający badać unikatowe cmentarzysko w Lelowie- efekt mojego pogotowia)
Dziś zapraszam Was, zwłaszcza tych którzy rozpoczęli swoją przygodę z poszukiwaniami do zapoznania się z tym tekstem oraz wszystkich tych którzy uważają że jak coś się wyjmie z ziemi to wtedy się to ratuje. Czy aby na pewno ?
Zapraszam do czytania.
Saper
Zatem raz jeszcze:
ZNALAZŁEŚ ZABYTEK ARCHEOLOGICZNY?
ZGŁOŚ GO IN SITU
Saper 2015
Jesteś poszukiwaczem? Szukasz? Czasem znajdujesz? Czyli to tekst dla Ciebie.
Ja w tym tekście nie wnikam, w jaki sposób znajdujesz, czy chodzisz z wykrywaczem, czy posiadasz pozwolenie na poszukiwanie zabytków lub zabytków archeologicznych od konserwatora, czy szukasz śladów lądowania UFO, a może po prostu przeszukujesz miejsce pod ognisko, lub od lat szukasz zgubionych kluczyków od garażu.
W każdym przypadku poszukiwań może się okazać, że trafisz niechcący na zabytek archeologiczny IN SITU.
Oczywiście dobrze też wiesz, że urzędnicy lubią gdy znaleziska zgłaszają osoby, które akurat po lesie biegały i skarb wybiegały, spacerowały i skarb wysikały, czy też ziemia siłą woli wypchnęła skarb na wierzch tuż pod nogi leśnego pustelnika.
Masz gdzieś naukę i to co możesz dla niej zrobić? Odpuść sobie ten tekst.
No chyba, że chcesz odnieść się negatywnie do tego tekstu, to zapraszam.
Ale jeżeli jednak choć trochę interesuje Cię prawdziwa magia poszukiwań i dociekanie do sedna tajemnic związanych z Twoim odkryciem, polecam poczytać w ciszy i spokoju to, co chciałbym Ci przekazać.
Ktoś zapyta: co to w ogóle jest zabytek archeologiczny ?
Aby mówić o zabytku archeologicznym wpierw należy wiedzieć, skąd się wzięła i co oznacza taka definicja.
Definicję zabytku archeologicznego znajdziemy oczywiście w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Ale zanim do tego dojdziemy wpierw musimy wiedzieć czym jest sam zabytek, nie tylko ten archeologiczny.
Zatem samym zabytkiem, według definicji ustawy, będzie każdy wytwór działalności ludzkiej, którego zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na jedną z trzech wartości: ARTYSTYCZNĄ, NAUKOWĄ lub HISTORYCZNĄ.
Nie ma przy tym znaczenia, czy to coś ma sto tysięcy lat czy też zostało zrobione wczoraj.
Brak cezury czasowej w definicji zabytku ma jak najbardziej sens, bo w końcu chodzi o zachowanie czegoś „wartościowego” dla przyszłych pokoleń. Ale co to znaczy wartościowego?
Niestety, sama definicja jest tak tragicznie skonstruowana, iż pozwala na dowolną interpretację. Dla każdej osoby wartość ARTYSTYCZNA, NAUKOWA, czy HISTORYCZNA będzie inna, ponieważ jaką miarą mierzyć wartość artystyczną? Tak samo naukową? Ba, badać można wszystko, co nie znaczy, że zachowanie tego wszystkiego będzie leżało z tego powodu w interesie społecznym.
No to już plus minus wiemy coś o zabytku, teraz czas na zabytek archeologiczny.
Ustawa z 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami mówi:
zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem.
Na stronach Narodowego Instytutu Dziedzictwa, zwanego w skrócie NID, znajdziemy następującą interesującą nas informację:
Ruchome zabytki archeologiczne to przedmioty i ruchome relikty związane działalnością człowieka, które są częścią nieruchomego zabytku archeologicznego obecnie lub były nimi w przeszłości. Ruchomymi zabytkami archeologicznymi pozostają również przedmioty, które zostały usunięte z nawarstwień stanowiska przez rozmaite procesy jak np. erozja, orka bądź wykopaliska archeologiczne.
Żeby dany obiekt mógł być uznany za zabytek archeologicznymi, powinien w pierwszej kolejności spełniać ogólną definicję zabytku, czyli musi być wart zachowania dla przyszłych pokoleń ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
NID jasno i klarownie, a także zgodnie z ustawą, opisał czym jest „magiczny” zabytek archeologiczny.
Skoro już wiesz, że zabytek archeologiczny musi lub musiał znajdować się w warstwach kulturowych, to ktoś może zapytać: co to jest warstwa kulturowa?
Własnymi słowami mogę powiedzieć, że to jedyna w swoim rodzaju kapsuła czasu, w której, jak w torcie, warstwa po warstwie mamy ułożoną historię i zawartą równie ciekawą wiedzę (to w gigantycznym skrócie, jak i wielkim uproszczeniu).
Ale by z takiej wiedzy odpowiednio skorzystać każdego zapraszam do kontaktów z archeologami.
Przykładowy grób wojownika, źródło: https://archeowiesci.wordpress.com/2011/01/13/przeworskie-cmentarzysko-raz-jeszcze
To właśnie oni zajmują się zawodowo otwieraniem takiej kapsuły i tylko oni maja wiedzę, jak to robić, by wszystko odpowiednio zbadać, opisać itd. Takie warstwy (kapsuły czasu) mogą być już znane nauce, jak i jeszcze czekają na swojego odkrywcę.
Podobnie jak z definicją samego zabytku, definicja zabytku archeologicznego nie posiada cezury czasowej.
A to, co jest zabytkiem archeologicznym może być różnie interpretowane przez archeologów, urzędników. Tylko od nich zależy, które nawarstwienia i przedmioty w nich zalegające będą zabytkiem archeologicznym, a które nie.
Jak widać definicje ustawowe zabytku i zabytku archeologicznego wymagają pilnych zmian, bez tego nie możemy mówić o zmianie prawa.
Wróćmy jednak do odkrycia zabytku archeologicznego i tego, co uczynić, by jak najmniej go zniszczyć. Właśnie po to, by archeolodzy mogli się już zająć odkrywaniem całej tajemnicy związanej z naszym znaleziskiem.
Gdybyś jeszcze przyszły odkrywco uczestniczył w odkrywaniu Twojego znaleziska wraz z archeologami, sam na własne oczy przekonałbyś się, o czym piszę.
Także wędrując z dala od znanych stanowisk archeologicznych możemy z dużym prawdopodobieństwem odkryć nowe, nieznane nawarstwienia kulturowe.
Takie nawarstwienia mogą występować w rozmaitych formach: mogą to być cmentarzyska różnego rodzaju, osady i siedziby ludzkie, miejsca po domach, tak samo mogą to być okopy, ziemianki, zasypane budynki, ruiny, jak i wiele, wiele innych. Mogą się one znajdować pod ziemią, ale też w zbiornikach wodnych.
Jak już wspominałem definicja ustawowa zabytku archeologicznego nie posiada cezury czasowej.
Dowolność interpretacji tej definicji prowadzi do powstania paradoksalnych sytuacji, gdzie archeolodzy badając podobne obiekty, raz udowadniają jak bardzo zachowanie tego jest cenne dla nauki, innym razem takie same nawarstwienia przekopywane są koparkami jako te nieistotne.
Wróćmy do kwestii naszego „bublowatego” prawa po raz kolejny.
By łatwiej było załapać cały temat zabytku archeologicznego IN SITU posłużę się tu następującym przykładem:
Np. warstwa kulturowa znajdująca się tuż pod warstwą orną.
Czy da się jakoś rozpoznać, że chodzimy po polu, gdzie zaraz pod warstwą orną może znajdować się nieodkryte stanowisko? Jakaś warstwa kulturowa?
Wyznacznikiem takiej warstwy pod stopami mogą być różne przedmioty w warstwie ornej, np.: kawałki ceramiki, kości i ich fragmentyl, różne metale, a nawet kamienie, szkło, bursztyny i wiele, wiele innych, czyli tzw. artefakty.
Po prostu kiedyś nienaruszone ślady dawnej osady, cmentarzyska, budynków, czy innych pozostałości działalności ludzkiej mogły zostać przeorane na głębokość np. 30 cm i rozprzestrzenione we wszystkich kierunkach. Lub zniwelowane, mogły ulec erozji. Przykładów jest bardzo wiele.
UWAGA! To nie oznacza, że gdy na powierzchni widzimy takie ślady to pod oraniną już nic nie istnieje, wręcz przeciwnie, jest wielka szansa że pozostało wszystko to, czego pług nie dosięgnął.
W każdym bądź razie, zniszczone orką i wydobyte na wierzch warstwy kulturowe wprawny obserwator może łatwo zauważyć.
Jednak realnie mało kto sobie zdaje sprawę, że przechodzi nad takim miejscem i że tuż pod nim znajduje się nieznane nauce cmentarzysko, ciekawa osada, czy inne, jakże cenne dla nauki miejsce.
Gdy kopiemy na polu za różnymi „kolorowymi” drobiazgami może zaistnieć sytuacja, że pewnego dnia sygnał będzie nieco głębszy i możecie się dokopać do przedmiotu leżącego IN SITU.
Przedmiot leżący IN SITU to taki, który od momentu jego depozycji w warstwach, w czasie, gdy te powstawały, czy się „nawarstwiały”, nie został z nich wyciągnięty lecz spoczywa sobie tak do dziś.
Przykład: Ktoś kiedyś wykopał dół, wsadził tam kilka naczyń, do jednego z nich wsadził włócznię, do innych powkładał jedzenie a do jeszcze jednego wsypał resztki popiołu i pozbierane kości ze stosu na którym poszedł z dymem jakiś młody wojownik, ofiara wielkiego „niefartu” w walce z przeciwnikiem.
Chodzicie po polu i natrafiacie na sygnał, który okazuje się tym głębszym sygnałem, gdzieś na styku warstwy ornej i stropu warstwy nie ruszanej, i nagle, ku własnemu zdziwieniu, dokopujecie się do grotu włóczni.
Jak rozpoznać, czy taki grot był wcześniej wyorany czy może on właśnie znajduje się IN SITU ?
Niestety, komuś nieobeznanemu w temacie będzie ciężko to stwierdzić. Dlatego też polecam nie wyciągać takiego przedmiotu.
Jeszcze bardziej może zmylić fakt, gdy zobaczycie, że włócznia, którą odkopujecie, może być zgięta.
Nie, to nie wina rolnika i jego ciężkiej maszynerii do orania. Ta włócznia została zgięta właśnie w czasie, gdy grzebano tego, którego prochy leżą w jednym z naczyń. Ot, takie rytualne zabiegi.
Bardzo często przedmioty żelazne po przepaleniu na stosie pokrywają się patyną ogniową i są czasem częściowo lub nawet całkowicie pozbawione rdzy. Patyna ogniowa charakteryzuje się np. kolorem czerwonym lub niebieskim.
Zobaczcie, przykład patyny ogniowej: prawie 2000 tyś lat i praktycznie zero rdzy.
Typy pochówków były bardzo różne i zmieniały się w zależności od czasu i religii.
Część zmarłych palono, a następnie spopielone kości wraz ze stosem wkładano do urn.
Prochy innych zmarłych bez urny wsypywano do dołków albo po prostu rozsypywano na powierzchni ziemi. W innych kulturach ludzie składani byli do grobu bez kremacji.
Występują groby pojedyncze, ale też trafiają się zbiorowe pochówki całych klanów, rodzin, itd., Warto poczytać nieco literatury, tam więcej ciekawostek znajdziecie o obrządkach pogrzebowych, jak i różnych sposobach chowania zmarłych.
Ok, już wiemy, że dokopaliśmy się do grotu włóczni, ale jeszcze go nie wyszarpaliśmy z dziury, zatem co mówi samo prawo (ustawa)? Czy mamy to wyciągnąć i zgłosić, czy jak?
W wypadku przypadkowego odnalezienia zabytku archeologicznego, lub nawet w sytuacji, gdy mamy podejrzenie że to zabytek archeologiczny:
Art. 33. 1. Kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
UWAGA! Proszę zwrócić uwagę na ten fragment: jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia.
Nie ma tu mowy o tym by ten artefakt zostawiać i go nie ruszać, dlatego większość odkrywców, tych, co zgłaszają takie znaleziska najczęściej, wyciąga przedmiot i przywozi go w reklamówce do muzeum.
Niestety, do muzeum takich rzeczy się nie zgłasza, zgłaszamy zabytki archeologiczne zgodnie z prawem do konserwatora jeżeli to możliwe, a jeżeli nie, to wójtowi lub burmistrzowi.
Niestety, muzealnicy zamiast przekierować odkrywcę i pouczyć, najczęściej przyjmują w dobrej wierze znalezisko, tym samym utwierdzając poszukiwaczy w przekonaniu, że takie postępowanie jest jak najbardziej na miejscu.
ODKRYTYCH PRZEZ SIEBIE ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH NIE ZANOSIMY DO MUZEUM!
Tak na marginesie należy wiedzieć, iż istnieją też przepisy karne, mówiące o konsekwencjach braku powiadomienia właściwych organów, z tym że mój teks traktuję jako zachętę do zgłaszania IN SITU, a nie do straszenia:
Art. 116. 1. Kto niezwłocznie nie powiadomił wojewódzkiego konserwatora zabytków lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta) albo dyrektora urzędu morskiego o przypadkowym odkryciu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, a także nie zabezpieczył, przy użyciu dostępnych środków, tego przedmiotu i miejsca jego znalezienia, podlega karze grzywny.
Podczas takich odkryć ludzie nie zaznaczają, ani też nie zwracają uwagi na dokładne miejsce odnalezienia zabytków. Po prostu ciesząc się ze znaleziska kierują się bezpośrednio do muzeum, bo z zasady takie rzeczy właśnie tam trafiają.
Jednak cały ten tekst chcę poświęcić temu, aby nakłonić Was do zgłaszania odkryć zabytków archeologicznych IN SITU, pomijając przy tym to nieprecyzyjne zdanie zawarte w ustawie.
Dlaczego warto zatem zgłaszać zabytki IN SITU?
Ano dlatego, że jak już nam zależy na tym, by w ogóle zgłosić nasze odkrycie (przedmiot), warto pozostawić możliwie nieruszone warstwy dla naukowców.
Często też się okazuje, że samo ułożenie przedmiotu jest bardzo istotne. Dlatego pozwoliłem posiłkować się przykładem z grotem włóczni.
Tutaj przykład takiego grobu:
Okazać się bowiem może, że znajdując zabytek archeologiczny i wyciągając go z ziemi, będziecie przekonani, iż jest to znalezisko luźne, ponieważ np. nie było więcej sygnałów. Tak najczęściej bywa i należy to powiedzieć uczciwe.
Przykład grobu po ściągnięciu warstwy ornej oraz zrobieniu tzw. profilu
Źródło: Archeowieśći.pl
Ale jak się okazuje, człowiek nawet nie jest świadom, że wyciąga taką włócznię z grobu, w pobliżu którego znajduje się wiele innych tego typu grobów, całkiem nie znanych nauce, a być może rzucających zupełnie nowe światło na jakiś okres w dziejach kraju.
Tak więc, by nie męczyć Was zbyt długim tekstem, będę powoli kończył, wiedząc, że taki temat wymaga bardzo szerokiego opisania. Mam nadzieję, że jakiś archeolog opisze, co należy i w jaki sposób zgłaszać IN SITU.
Ta metoda zgłaszania zabytków archeologicznych jest bardzo pomocna nauce.
Na sam koniec należy zaznaczyć, że sami archeolodzy pomiędzy sobą nie mogą dojść do porozumienia, co jest, a co nie jest zabytkiem archeologicznym.
Podobnie jest z prawnikami i urzędnikami. Ogólnie wychodzi na to, że w obecnym tragicznym systemie prawnym zabytek archeologiczny będzie zawsze wtedy, kiedy tak komuś akurat będzie pasowało.
Ale nie miejsce tu na wykazywanie absurdów prawa. Chcę tylko pokazać, jak można postąpić odnajdując jakiś zabytek archeologiczny, aby jak najwięcej z takiego odkrycia skorzystali naukowcy, a przez to nasza wspólna wiedza.
Dlatego jako przykład znaleziska IN SITU podałem włócznię, by był to przykład jak najbardziej charakterystyczny dla archeologii.
A tu przykład archeologii nieco bardziej współczesnej:
http://www.dailymail.co.uk/news/article-209
Teraz warto, a nawet trzeba, wytłumaczyć bardzo znane słowo KONTEKST:
To, że coś zostało znalezione bez nawarstwień i nie będzie tym samym zabytkiem archeologicznym, nie znaczy że jest pozbawione kontekstu.
KONTEKSTEM dla tego przedmiotu jest samo ogólne miejsce znalezienia, czyli pole, rejon kraju, czy sam kraj.
Kontekstem dokładnym, tym „archeologicznym”, będzie układ przedmiotu w nawarstwieniach.
Przykład: Moneta rzymska bardzo popularna na terenie „Rzymu”, nie mająca większej wartości materialnej, która prawie dwa tysiące lat temu wypadła z sakiewki jakiemuś kupcowi na terenie obecnej Polski ma właśnie KONTEKST miejsca znalezienia – pole Pana Jurka w Pcimiu.
Więc jej wartością dla nauki jest miejsce znalezienia, czyli właśnie kontekst znalezienia.
Kontekst jako słowo nie występuje w ustawie o zabytkach.
Na koniec zadanie do przemyślenia:
Z naszej strony, poszukiwaczy często pojawia się argument: gdyby poszukiwacz tego nie znalazł i nie zabrał to by to zgniło.
Więc na przykładnie włóczni który podałem zapytam:
Jaką zatem wartość dla przyszłych pokoleń będzie miała ta włócznia która „wyszarpnięta” gdzieś z lasu leży teraz w szufladzie, a miejsce jej znalezienia zostało już dawno zapomniane?
Pamiętajcie: z teoretycznych zasad działania archeologów wynika, że nie powinno się badać (ruszać) tego, co nie jest bezpośrednio zagrożone.
Artur Troncik -Saper
Typowe przedmioty świadczące o cmentarzysku, tu akurat sprzed prawie 2 tyś, lat. Bardzo charakterystyczna jest tu właśnie patyna ogniowa.
Żródło: www.radio.kielce.pl
W ramach ciekawostki. Odkryty przeze mnie przypadkowo kord rycerski, nie wyciągany i odczyszczony IN SITU.
Zgłoszony zaraz po odkryciu telefonicznie do konserwatora małopolskiego. Konserwator powiedział, by kord wyciągnąć i mu przywieźć.
Nie zgodziłem się na to i czekałem 9 miesięcy aż ktoś łaskawie go sobie wyciągnie.
Także tego…
Ale nadal zachęcam do zgłaszania zabytków archeologicznych IN SITU.
Saper
